دلار آمریکا در واپسین سال‌های عمر خود

در ژوئیه 1944، به منظور تثبيت شرايط اقتصادی و سياسی جهان، نمايندگان 44 کشور جهان در کنفرانس "برتون وودز" در هتل "مانت" واشنگتن اقدام به تاسيس بانک جهانی و صندوق بين المللی پول نمودند و با پذيرش "دلار آمريکا" به عنوان ارز بين‌المللی به قيمت ثابت "35 دلار برابر يک اونس طلا" نظام پولی جديدی را براي اقتصاد جهانی بوجود آوردند.

اين سيستم تا سال 1971 دوام يافت و طی اين دوره دولت آمريکا با استفاده از امکانات بانک جهانی و صندوق بين المللی پول نقشی کليدی در بازسازی ژاپن و اروپا ايفا نمود و در مقابل، کشورهای مزبور هژمونی دلار بر اقتصاد جهانی را پذيرفتند.

واقعیت این است که در نخستین سال‌های پس از جنگ جهانی دوم، دنیا در عطش دلار می‌سوخت. اروپای جنگ‌زده و ویران باید همه چیز را از نو آغاز می‌کرد و برای این بازسازی به سرمایه، تجهیزات و حتی کالاهای مصرفی آمریکا نیاز داشت که همه آن‌ها با دلار خریداری می‌شدند و به همین دلیل تقاضا برای دلار حد و مرزی نداشت و آمریکا نیز بخش قابل توجهی از این دلارها را خود در اختیار آن‌ها قرار می‌داد.

به تدریج و با انباشته شدن دلارها در خارج از ‌آمریکا و فزونی چشم‌گیر مقدار این دلارها نسبت به طلای موجود در خزانه‌داری آمریکا، زمانی رسید که تبدیل پذیری دلار به طلا عملا تحقق ناپذیر شده بود. در سال ۱۹۷۱، ذخیره طلای پولی ایالات متحده به ۱۱ میلیارد دلار کاهش یافته بود، "نیکسون"، رئیس جمهوری وقت آمریکا در ماه اوت سال ۱۹۷۱ رسما تبدیل پذیری دلار به طلا را بر خلاف تعهدات قبلی، ملغی اعلام کرد و بدین ترتیب عمر "نظام پایه طلا ارز" رسما به پایان رسید.

لغو تبدیل پذیری دلار به طلا البته موجب کاهش ارزش دلار نسبت به طلا و نیز نسبت به ارزهای دیگر شد. در حقیقت در فاصله سال‌های ۱۹۷۱ تا ۱۹۷۷ ارزش برابری دلار نسبت به ۱۰ ارز عمده جهان به طور متوسط در حدود ۱۹ درصد کاهش یافت. با این همه و بر خلاف بسیاری از پیش‌بینی‌ها، لغو تبدیل‌پذیری دلار به طلا، نقش دلار به عنوان "پول جهانی" را از میان نبرد و این پول هم چنان به عنوان "ذخیره ارزش" و "وسیله داد و ستد بین المللی" مورد استفاده قرار می‌گرفت.

اما در سال‌های اخیر، دلار نقش خود را در مبادلات پولی تا حدود زیادی از دست داده است، این در حالی است که روزگاری، دلار به کشوری تعلق داشت که ثروتمندترین قدرت جهان به شمار می‌آمد و قادر بود نقش خزانه‌دار دنیا را بازی کند و دلار نقش اصلی را در مبادلات تجاری جهانی ایفا می‌کرد. این واحد پولی رایج حداقل تا همین اواخر، هیچ رقیبی در نزدیکی خود نمی‌دید که بتواند جایگاهش را در سیستم پولی بین‌المللی تهدید کند در حالی که اکنون کشور دلار (آمریکا) به عنوان مقروض‌ترین کشور جهان شناخته می‌شود.

بنا به دلایل ذکر شده و عوامل عمده دیگر، در حال حاضر میزان عدم رضایت بین المللی از نقش دلار به عنوان یک واحد پولی مورد استفاده برای ذخایر ارزی کشورها بسیار بالاست. بیشترین نارضایتی از جانب چین است که بیش از 3 تریلیون دلار ذخایر ارزی خارجی دارد که 1.3 تریلیون دلار آن در وزارت خزانه داری آمریکا نگهدای می شود.

در عصر حاضر، جهان شاهد روند تغییر در سیاست های پولی و مبادلات تجاری است. مجموعه موافقتنامه های تجارت آزاد منعقد شده در طول دهه 1990، تاثیری جز معکوس کردن روند صنعتی شدن آمریکا و شتاب گرفتن انقلاب صنعتی در چین نداشته است.

در فاصله سال های 1986 تا 2013، ارزش دلار حدود 54 درصد کاهش یافته و چنین به نظر می رسد که دوره این ارز هم نیز به سر آمده است. در چنین شرایطی به خطر افتادن موقعیت دلار هشداری است مبنی بر اینکه قدرت عظیم مالی آمریکا به طور جدی رو به زوال گذاشته است.

** یوان چین مرگ دلار آمریکا را رقم می‌زند

در واقع دلیل اصلی که موجب دوام هژمونی دلار در طول این مدت شده، ناشی از نبود جایگزین های مناسب بوده است. در طول این دوران تلاش برخی کشورها برای کنارگذاری دلار موجب جنگ‌ها و تحریم‌های اقتصادی علیه آنها شده است.

در حال حاضر به دلیل عدم تولید و مصرف زیاد و در نتیجه افزایش بدهی‌ها، جریان ثروت در حال تغییر مسیر از آمریکا به دیگر بخش‌های جهان است و همین امر موجب پدیدار شدن جایگزین‌هایی برای هژمونی دلار است.

"ژائو زیاچوان"، رئیس بانک مرکزی چین خواستار ایجاد یک "ابر پول" فراملیتی شد که جایگزین دلار به عنوان ارز ذخیره جهانی شود. به گفته وی هدف از ایجاد این پول جدید، به وجود آوردن یک "ارز ذخیره" بین المللی است که بر خلاف دلار، متعلق به یک کشور خاص نباشد و بتواند ارزش خود را در بلند مدت حفظ کند.
در همین خصوص، خبرگزاری رسمی دولتی چین اعلام کرده است: شاید اکنون زمان خوبی برای جهان باشد که شروع به بررسی ایجاد یک جهان غیر آمریکایی کند.

در واقع، کاهش مبادلات تجاری با دلار و انجام مبادلات با برخی واحدهای پولی دیگر و حتی در برخی موارد با طلا تلاش کشورها برای مقابله با هژمونی دلار را آشکار می‌کند. این اقدامات که برای حذف دلار از مبادلات تجاری انجام می‌گیرد، تقاضا برای دلار را کاهش می‌دهد و آسیب مهمی به اقتصاد آمریکا وارد می‌کند.

کشورهای دیگر، به خصوص کشورهای عضو گروه "بریکس" خواهان به کار گیری یک واحد پولی جدید هستند که متشکل از یک سبد از واحدهای پولی این کشورها است، تا در مبادلات تجاری بین‌المللی جایگزین دلار شود و با این اقدام در راستای حذف دلار در مبادلات انرژی با روسیه همگام خواهند شد.

بر همین اساس، ونزوئلا قرار است در فروش نفت به چین به جای دلار از یوان استفاده کند. پیش بینی می‌شود که سودان و آنگولا نیز در آینده‌ای نزدیک اقدام به فروش نفتشان به یوان نمایند. روسیه و ایران نیز قبلا استفاده از یوان در معاملات نفتی‌شان با چین را آغاز کرده‌اند. این اقدام به سرعت گرفتن قرارداد نفت و گاز 85 میلیارد دلاری بین چین و روسیه که به روبل و یوان انجام خواهد شد، کمک کرده است.

بر اساس این گزارش، کشورهای آلمان، انگلیس، کانادا و آمریکا برای تبدیل شدن به مرکز داد و ستد یوان، در حال رقابت هستند.

بنا بر اعلام مرکز ارتباطات مالی بین بانکی جهانی، یوان، در ماه اکتبر با پیشی گرفتن از یورو به دومین واحد پولی پراستفاده در تجارت جهانی تبدیل شد.

" بوندس بانک" آلمان و بانک "خلق چین" توافق کردند که در زمینه تسهیل پرداخت‌ها به واحد پول چین با یکدیگر همکاری کنند و شرکت‌های آلمانی شامل شرکت "زیمنس" و "فولکس واگن" در حال پذیرش یوان چین به عنوان سومین واحد پولی مورد استفاده در پرداخت‌های مربوط به معاملات بین‌المللی خود هستند.

بر اساس این گزارش، بانک انگلیس به توافقی با بانک خلق چین برای تبدیل لندن به قطبی برای داد و ستد واحد پولی چین دست یافته است. 62 درصد پرداخت‌ها در لندن به یوان صورت می‌گیرد.

سال گذشته بانک‌های مرکزی انگلیس و چین یک موافقتنامه مبادله ارزی به ارزش 200 میلیارد یوان به امضا رساندند که به آنها اجازه می‌دهد پول‌های ملی خود را مبادله کنند و امکان استفاده از این واحدهای پولی برای پرداخت‌های تجاری به جای پرداخت به دلار آمریکا را فراهم سازند.

دو شهر کانادا در حال رقابت برای تبدیل شدن به مرکز اصلی داد و ستد یوان چین در آمریکای شمالی هستند. این تلاش با حمایت اوتاوا انجام می‌گیرد، زیرا دولت کانادا تمایل دارد روابط خود با پکن را تقویت نماید.

اما آمریکا حاضر نیست مرکزیت داد و ستد یوان چین در آمریکای شمالی را به کانادا واگذار کند. بر اساس گزارش روزنامه سانفرانسیسکو کرونیکل، شهر سانفرانسیسکو نیز در تلاش برای تبدیل شدن به مرکز داد و ستد یوان چین است.

همچنین قرار است یک سیستم بین‌المللی جدید پرداخت‌ها، جایگزین سیستم‌های "سوئیفت" و "آیبان" شود و از این طریق به هژمونی بانک بین‌المللی پرداخت‌ها در بازل سوئیس -بانک مرکزی تمامی بانک‌های مرکزی- پایان داده شود.

با شکل‌گیری این سیستم جدید کشورهای دیگر که تاکنون وابسته به آمریکا بودند، به این سیستم روی خواهند آورد و به تدریج اقتصاد وابسته به آمریکا منزوی خواهد شد.