بابک زنجانی مردم را نسبت به سرمایه داران بدبین کرد

بسیاری از جامعه شناسان معتقدند افزایش فاصله طبقاتی درجامعه ایران درسال های گذشته و ایجاد شکاف های عمیق طبقاتی در جامعه باعث شده تا نگاه بدبینانه ای به سرمایه داران و ثروتمندان درایران شکل بگیرد.

ولی خلیلی: درماه ها و سال های گذشته با بروز پرونده هایی مانند پرونده شهرام جزایری، اختلاس سه هزار میلیارد تومانی و پرونده بابک زنجانی نوعی نگاه بدبینانه درجامعه نسبت به فعالان اقتصادی و سرمایه داران شکل گرفته است. در این گزارش به عوامل بروز این نگاه و اثرات آن پرداخته شده است.

شب 24 دی ماه سال گذشته تنها چند روز بعد از دستگیری بابک زنجانی «مرتضی حیدری» مجری نام آشنای این روزهای رسانه ملی در برنامه پایش موضوعی را به نظر سنجی گذاشت که پاسخ مخاطبان برنامه به آن بسیار تامل برانگیز بود و نشان از نوعی نگاه خاص درجامعه به ثروتمندان و سرمایه داران داشت.

مرتضی حیدری در این برنامه درسوال نظر سنجی پرسید:« به نظر شما ثروتمندان ایران به ‌طور معمول از چه راهی ثروت خود را به دست آورده اند؟ 1- رانت و رابطه، 2- بخت و اقبال 3- کار و تلاش.» 83 درصد از شرکت کنندگان در این نظرسنجی اعلام کردند که ثروتمندان ایران ثروت خود را از طریق رانت و رابطه به دست آورده اند. 5 درصد به بخت و اقبال رای دادند و تنها 12 درصد شرکت کنندگان معتقد بودند که ثروتمندان ایرانی سرمایه های خود را از طریق کار و تلاش به دست آورده اند. به اعتقاد بسیاری از کارشناسان انتخاب 83 درصدی « رانت و رابطه» به عنوان عامل اصلی ثروتمند شدن در ایران از سوی شرکت کننگان این برنامه نشان می دهد نگاه مثبتی درسطح جامعه به سرمایه داران و ثروتمندان وجود ندارد.

موضوعی که چندی پیش در یکی از جلسات  کمیسیون آموزش و فرهنگ اقتصادی اتاق ایران از سوی «پدرام سلطانی» نایب رئیس اتاق ایران هم مطرح شده بود. او در این جلسه ریشه بسیاری از مشکلات فعلی اقتصاد کشور را وجود « باورهای غلط اقتصادی» نسبت به سرمایه داری در اذهان عمومی جامعه دانست و گفت:« سرمایه داران همواره از این باور و فرهنگ غلط لطمه خورده اند، چراکه بسیاری از افراد جامعه نسبت به قشر سرمایه گذار، نگاه سوسیالیستی دارند و اعضای اتاق نیز با این نگاه سوسیالیستی که نسبت به آنها در کشور وجود دارد، چالش جدی دارند.»

این نگاه غلط که نایب رئیس اتاق ایران به آن اشاره می کند در ماه ها و سال های گذشته با بروز پرونده هایی مانند پرونده شهرام جزایری، اختلاس سه هزار میلیارد تومانی و پرونده بابک زنجانی به اوج خود رسیده است. به اعتقاد بسیاری از فعالان اقتصادی هم اکنون بدبینی بسیاری به سرمایه داران و کارآفرینان درسطح جامعه به وجود آمده به طوری که  در بسیاری مواقع کلمه «سرمایه داری» و «ثروتمندی» درکشورمعادل «رانت خواری» شده است.

محمد کارمند یکی از شرکت های نفتی که 35 سال سن دارد و فارغ التحصیل دانشگاه خواجه نصیر است، می گوید:« داستان بابک زنجانی نشان می دهد فقط با دلالی، رانت و رابطه می توان در ایران به جایی رسید و 20 سال درس خواندن و فوق لیسانس و دکترا گرفتن به درد این جامعه که اقتصادش مریض است نمی خورد.»

او می گوید:« بابک زنجانی مهره سوخته ای بود که روشد و جامعه ایران پر از بابک زنجانی هایی هست که کارخانه های متعدد، خانه های آن چنانی و ماشین های چند میلیاردی دارند.»

بحث بابک زنجانی، ثروت و میزان دارایی هایش این روزها به یکی از موضوعات اصلی صحبت در سطح جامعه تبدیل شده است و بیشتر دیالوگ های عمومی در تاکسی، مترو، مراکز خرید، باشگاه های ورزشی، گپ و گفت های خانوادگی و دوستانه در نهایت به این ماجرا ختم می شود. اتفاقی که دو سال پیش هم برای پرونده اختلاس سه هزار میلیارد تومانی (پرونده مه آفرید امیر خسروی) افتاد و حتی موضوع به ادبیات طنز جامعه و جوک های اس ام اسی هم راه یافت. اما سوال اصلی این است که تاثیرات پرونده های این چنینی در جامعه روی بدبینی افراد جامعه به سرمایه داران و ثروتمندان تاچه اندازه است؟ و افراد جامعه چه تفکیکی بین سرمایه داران واقعی و کارآفرینان با افرادی مانند بابک زنجانی قائل هستند؟

مردم بدبین شده اند

بسیاری ازجامعه شناسان معتقدند افزایش فاصله طبقاتی درجامعه ایران درسال های گذشته و ایجاد شکاف های عمیق طبقاتی درجامعه باعث شده تا نگاه بدبینانه ای به سرمایه داران و ثروتمندان درایران شکل بگیرد. آخرین برآوردها هم نشان می دهد دهک های درآمدی برخوردار 15 برابر دهک های درآمدی کمتر برخوردار، درآمد کسب می کنند. دراین بین به اعتقاد کارشناسان ماجرای پرونده هایی مانند بابک زنجانی و اختلاس سه هزار میلیارد تومانی به این فضا دامن زده است و آتش این نگاه بدبینانه را شعله ورتر کرده است. نگاهی که آسیب شناسان و رفتار شناسان اجتماعی نسبت به بروز آن در جامعه هشدار می دهند و معتقدند درحال حاضر با شیبی کند و در آینده با شیبی تند خود را در قالب سرخوردگی های اجتماعی، بزه، رفتارهای خشونت آمیز و تندروی های سیاسی و اجتماعی نشان می دهد و خواهد داد.

البته نگاه بدبینانه به سرمایه داران و کارآفرینان در ایران همزمان با پیروزی انقلاب و دردست گرفتن سکان کار از سوی افرادی با دیدگاه های چپگرا کلید خورد، زمانی که فهرستی 53 نفره از سرمایه داران و فعالان اقتصادی وقت تهیه شد و اموال آن ها مصادره و حتی برخی از آن ها درفضای کارخانه و جلوی کارگرانشان مورد اهانت قرارگرفتند و شلاق زده شدند. نگاه بسیاری از انقلابیون در آن زمان به سرمایه داران نه یک کارآفرین بلکه «سرمایه دار رانتی وابسته به حکومت قبل» بود. این تفکر در نهایت به شکل گیری اقتصاد دولتی در ایران دامن زد و فضا را نه برای سرمایه گذاری بخش خصوصی بلکه برای دولتی شدن اقتصاد مهیا کرد.

نگاهی که باوجود گذشت 35 سال از پیروزی انقلاب و بازنگری دراصل 44 قانون اساسی و شعار خصوصی سازی همچنان نقش اصلی را دراقتصاد ایران بازی می کند و حاصل آن چیزی جز بیماری اقتصاد کشور و ایجاد فضای رانت و رانت خواری نیست. فضایی که در آن افرادی مانند مه آفرید امیرخسروی و بابک زنجانی رشد می کنند و راه صد ساله را در چند سال با سرعت نور طی می کنند و درمقابل بدبینی جامعه به سرمایه داران واقعی و کارآفرینان را به وجود می آورند. 

به اعتقاد کارشناسان اقتصاد ایران، اقتصادی بیماراست و به دلیل این بیماری است که افراد می توانند با رانت های اطلاعاتی و سوء استفاده از بازارهایی مانند ارز، سکه، طلا، مسکن و... یک شبه صاحب ثروت شوند وگرنه به اعتقاد بسیاری از فعالان اقتصادی و بازارهیچ سرمایه داری نمی تواند با تجارت، فعالیت اقتصادی سالم و تولید، سالانه بیش از 20 درصد سود نسبت به سرمایه گذاری اش به دست آورد. همین موضوع نیز باعث شده که درجامعه شاهد این تفکر باشیم که هیچ جای دنیا برای پول درآوردن ناگهانی بهترازایران نیست.

باید در نظر داشت کارآفرینان واقعی  کسانی هستند که هیچ نوع رانتی برای خود متصور نیستند و نه تنها خود را ملزم به رعایت حقوق دیگران می‌دانند بلکه مدافع حقوق مردم هستند. حتی دردین اسلام هم به هیچ عنوان تولید ثروت نفی و محدود نشده است و کسب سرمایه از راه حلال مورد توجه قرار گرفته است. اسلام با مالکیت خصوصی یا سرمایه ‌داری به هیچ‌ وجه مخالف نیست.

درحال حاضر ثروتمند بودن در جامعه ایران به نوعی ضد‌ارزش تبدیل شده است، به اعتقاد کارشناسان سرمایه ‌داری که مطابق قانون فعالیت می‌کند، مرتکب تخلف نمی‌شود و در شرایط رقابتی به کسب‌ و کار خود رونق می‌بخشد، انسانی در خدمت کشور و جامعه است و در تمام کشورهای جهان محترم شمرده می شود و از جایگاه اجتماعی بسیار بالایی برخوردار است زیرا اشتغال به وجود می آورد، چرخ اقتصاد کشور را به حرکت وا می دارد و در نهایت به رشد اقتصادی کشور کمک می کند. اما در مقابل همه این ها به اعتقاد کارشناسان اقتصادی ایجاد ترس و ناامنی در جامعه برای سرمایه داران و کارآفرینان و بدبینی به آن ها و ایجاد فضای امنیتی می تواند باعث خروج سرمایه آن ها از بازار و تولید شود.

سرمایه داران چه می کنند؟

در این بین آن چه بیش ازهرچیزی خود را نشان می دهد این است که جامعه ایران نیازمند فرهنگ سازی و تغییر نگاه نسبت به فعالان اقتصادی و کارآفرینان واقعی است. اعتقاد 83 درصدی شرکت کنندگان یک نظر سنجی به ثروت اندوزی ثروتمندان در ایران از طریق «رانت و رابطه» به خوبی نشان می دهد که جامعه ایران نیازمند آموزش و فرهنگ سازی در زمینه اهمیت حضور بخش خصوصی و فعالان اقتصادی و سرمایه داران و کارآفرینان است. فرهنگ سازی که به نظر می رسد نهادهایی مانند اتاق ایران و تشکل های دیگر اقتصادی و بخش خصوصی باید با همکاری وزارت خانه های آموزش و پرورش ، علوم و تحقیقات، فرهنگ و ارشاد اسلامی و صدا و سیما در جهت آن گام بردارند تا به مرور زمان این تفکر تغییر کند. همچنین در این بین نهادهای حکومتی، امنیتی و قضایی باید جلوی به وجود آمدن رانت و رانت خواران را بگیرند و با متخلفان برخورد کنند تا در شرایط اقتصادی سالم فعالان اقتصادی و سرمایه داران حقیقی شکل بگیرند.