۸ دليل ناتواني ۱+۵ براي توافق با ايران

سيدمحمد اسلامي در یادداشت روز خراسان نوشت:

در واپسين روزهاي برنامه اقدام مشترک ژنو، ماراتن مذاکرات ايران و گروه کشورهاي ۱+۵ همچنان کند و طاقت فرسا به پيش مي رود. اين روزها مذاکره کنندگان خود را آماده مي کنند تا در عمان، بخت توافق را بيازمايند. با اين حال دکتر ظريف، وزير خارجه کشورمان آشکارا درباره سابقه بدعهدي آمريکايي ها در قبال جمهوري اسلامي ايران هشدار داده است. اکنون پرسش بزرگ پيش رو اين است که چرا کشورهاي غربي و اعضاي گروه ۱+۵ حاضر به پذيرش راه حل هاي ابتکاري ديپلمات هاي ايراني نيستند؟ به نظر مي رسد علاوه بر پيچيدگي هاي فني مذاکرات، برخي دلايل کلي تر نيز مانع دستيابي به توافق در مذاکرات هستند:

1. درک اشتباه از جايگاه تحريم در مذاکرات ديپلماتيک

نخستين مانع در تحقق توافق هسته اي تصور ذهني کشورهاي غربي به ويژه مذاکره کنندگان آمريکايي، نسبت به ساز و کار تحريم هاست. تصميم سازان در کشورهاي طرف مذاکره با ايران تصور مي کنند که نيروي مولد مذاکرات، تأثير و فشار تحريم هاي بين المللي است. آن ها به 2 واقعيت موازي ديگر توجه نمي کنند. نخستين واقعيت اين که مذاکرات درباره موضوع فناوري بومي هسته اي ايران، خيلي پيش تر از تحميل تحريم هاي هسته اي شروع شده بود. به عبارت ديگر بود و نبود تحريم ها در اصل مذاکرات تاثيري نداشته است و اين تصور فقط ذهنيتي است که کشورهاي غربي آن را به مذاکرات ضميمه کرده اند و اکنون نمي توانند مذاکرات را به عنوان يک هويت مستقل از تحريم ها تصور کنند.

2. فقدان درک انگيزه هاي دولت دکتر روحاني و ديپلماسي دکتر ظريف

مانع ديگر براي دستيابي به توافق در مذاکرات هسته اي، بي توجهي به دومين واقعيت موازي يعني استراتژي دولت دکتر روحاني و سياست خارجي دکتر ظريف براي تعامل سازنده با کشورهاي غربي و سازمان هاي بين المللي است. به عبارت ديگر کشورهاي غربي، اهتمام دولت دکتر روحاني به ديپلماسي و توانمندي دکتر ظريف در مذاکرات با کشورهاي غربي را به اشتباه به عنوان تاثيرات تحريم هاي سال هاي اخير ارزيابي مي کنند. غافل از اين که اين 2 ويژگي نيز ماهيتا برآمده از سياست اعمال تحريم ها نيستند و بي توجهي به آن ها از سوي غرب چيزي جز يک فرصت سوزي تاريخي نيست.

3. درک اشتباه از مواضع حاکميتي در مذاکرات هسته اي و انتظار بيهوده براي عقب نشيني ايران

به نظر مي رسد کشورهاي غربي در ادامه بزرگنمايي نقش تحريم ها در مذاکرات هسته اي اين واقعيت را درک نمي کنند که جمهوري اسلامي به هيچ وجه از فناوري بومي هسته اي با سوگيري صنعتي دست نخواهد کشيد. بنابراين آن ها به اشتباه تصور مي کنند که خط قرمز هاي حاکميتي در مذاکرات، فقط ناز کردن هايي براي چانه زني بيشتر است. سير مذاکرات از پايان ضرب الاجل اول توافق ژنو در 20 جولاي تا به امروز اين گمانه را تقويت مي کند که کشورهاي غربي به اشتباه منتظر يک عقب نشيني تاريخي ناگهاني از سوي ايران هستند. انتظاري که با توجه به واقعيت هاي کنوني حاکميتي در ايران و بومي شدن فناوري هسته اي در اين کشور بيهوده به نظر مي رسد و راه را حتي براي گفت و گو و توافق براي راه حل هاي ميانه و ابتکاري نيز مي بندد.

4. اطمينان از اين که ايران به دنبال بمب نيست و نخواهد بود

چهارمين دليل و مانع براي دستيابي به توافق هسته اي، آگاهي کشورهاي مذاکره کننده از اين واقعيت است که جمهوري اسلامي حتي در بدترين شرايط هم به سمت ساخت بمب هسته اي نخواهد رفت. کشورهاي غربي بر خلاف رويکرد رسانه اي که در 10 سال قدمت پرونده کهنه شده هسته اي ايران در پيش گرفته اند، به خوبي و روشني مي دانند که سلاح هاي کشتار جمعي در دکترين امنيتي ايران جايي ندارد. بنابراين به نظر آن ها حتي شکست در مذاکرات نيز وضعيت را به سمت بدترين شرايط پيش نمي برد.

5. بي توجهي به دشواري فراوان حفظ اجماع منطقه اي و بين المللي در ادامه تحريم ها

به نظر مي رسد که کشورهاي مذاکره کننده با ايران زياده از حد به توان خود در حفظ اجماع شکننده عليه ايران خوش بين هستند. اروپايي ها و آمريکايي ها با اين تصور که مي توانند در آينده نيز هزينه هاي ايجاد انزواي بين المللي ايران را تحمل کنند، راه را براي حصول توافق هموار نمي کنند. با اين حال انبوه مذاکرات علني و محرمانه با ايران در ماه هاي گذشته اين تصور را کمرنگ کرده است.

6. نقش نمايشي ان پي تي و آژانس در مذاکرات هسته اي

همزمان با کژ فهمي هايي که مانع از دستيابي به توافق شده است، برخي دلايل ديگر نيز موجب شده است که رويکرد سياسي در مذاکرات مانع بهره وري از ظرفيت هاي حقوقي و فني بشود. کشورهاي مذاکره کننده با ايران به اين دليل که منشاء قدرت بين المللي خود را در سازمان ها و پيمان هاي بين المللي نمي بينند، به پيامدهاي ادامه روال سياست زده فعلي که به بي اعتبار شدن ان پي تي، آژانس بين المللي انرژي اتمي و سازمان ملل منجر مي شود نيز توجهي نمي کنند. غافل از اين که مذاکرات هسته اي با ايران در خلاء انجام نمي شود و ديگر کشورهاي جهان نيز در سکوت شاهد روند اين مذاکرات هستند.

7. فشارهاي سياسي لابي هاي ضد ايراني و ايده هاي ماجراجويانه

پرونده فناوري هسته اي ايران در نگاه کارشناسان مستقل غربي به مراتب ساده تر از آن چيزي است که شخصيت هاي سياسي ترسيم مي کنند. کافي است به اظهار نظرهاي متعدد در انديشکده هاي اروپايي و آمريکايي توجه کنيم. آن ها پيامدهاي عدم حصول توافق با ايران را به مراتب مخرب تر از پيامدهاي احتمالي توافق با ايران مي دانند. با اين حال فارغ از تمام اين محاسبات منطقي، همه مي دانند که کشورهاي غربي در مذاکرات با ايران به شدت تحت فشار لابي هاي ضدايراني از جمله لابي هاي صهيونيستي و برخي لابي هاي اعراب منطقه هستند.

8. رقابت ها و تنازعات داخل گروه ۱+۵

به تمام دلايل فوق براي دشواري دستيابي به توافق جامع در مذاکرات ايران، بايد اختلافات داخلي اعضاي گروه ۱+۵ را هم بيفزاييم. اگر باج خواهي هاي سياسي متقابل روسيه و آمريکا يا باج خواهي هاي اقتصادي متقابل اروپايي ها و چين را از مذاکرات کنوني حذف کنيم، پذيرش راه حل ابتکاري ايران با استفاده از ظرفيت هاي حقوقي و فني آسان تر مي شود. اما همه مي دانند که پرونده هسته اي ايران فارغ از مواضع ديپلماتيک جمهوري اسلامي، در موارد متعدد در پيچ و خم اختلاف هاي داخلي گروه ۱+۵ متوقف مي شده است.